Cultuurlandschappen
Landschapsplan Goudsberg
Deze visie is gemaakt in opdracht van een stuurgroep, bestaande uit vertegenwoordigers van Stichting Het Luntersche Buurtbosch, Stichting Geldersch Landschap & Kasteelen en de gemeente Ede. Gezamenlijk hebben deze organisaties het doel meer samenhang te brengen de ruimtelijke beleving én de bekendheid van de uiteenlopende historische en landschappelijke bezienswaardigheden rondom Lunteren. Het landschapsplan biedt een kapstok om projectsgewijs deze beleving en bekendheid handen en voeten te geven.
Aansluitend heeft SB4 de ruimtelijke vormgeving en organisatie van diverse deelprojecten verzorgd. Zo is van het ‘Middelpunt van Nederland’ weer een aansprekende plek gemaakt, zijn bijzondere locaties gemarkeerd en is het afdalen in de oude zandgroeve als tijdslijn verbeeld.
Zie website van de locatie: https://middelpuntvannederland.nl/goudsberg-schatten/goudsberg-middelpunt-van-nederland-en-hessenhut/
De Wegh der Weegen
De Amersfoortseweg tussen landgoed Vollenhoven bij De Bilt en de Galgenberg bij Amersfoort was en is niet zomaar een provinciale weg. De weg is aangelegd als projectontwikkeling avant-la-lettre in de vorm van een exceptioneel lang, breed en recht tracé. Het werd na de opening in 1652 al aangeduid als de ‘Wegh der Weegen’. De weg kreeg op regelmatige afstand zijwegen en de tussengelegen vakken werden bestemd om buitenplaatsen te stichten. Uiteindelijk maakten deze vakken in de loop der tijd ieder een eigen ontwikkeling door. In de afgelopen jaren is de Wegh der Weegen herontdekt en een stichting opgericht om de bekendheid en beleving van de weg te vergroten. Om hieraan invulling te geven heeft SB4 een streefbeeld opgesteld voor de komende decennia. Bij het opstellen is samengewerkt met zo’n 120 betrokkenen, waarbij op twee publieksavonden ideeën en reacties direct op kaart werden opgetekend. Het rijke palet aan suggesties werd daarna geordend naar drie sporen: eenheid, samenspel en binding. De krachtig vormgegeven presentatiebundel is aangeboden aan burgemeesters en wethouders van de vier betrokken gemeenten en aan de gedeputeerden van de provincie.
Cultuurhistorische waardenkaarten
Gemeente Stichtse Vecht
Door de ligging van de attractieve Vecht tussen van oudsher belangrijke steden kent gemeente Stichtse Vecht een geweldige hoge dichtheid van monumenten, beschermde dorpsgezichten en buitenplaatsen. SB4 heeft in samenwerking met ARCX voor de gehele gemeente eerst het historisch groen in kaart gebracht, variërend van pestbosje tot legakker en van hoogstamboomgaard tot begraafplaats. Ook meer recente structuren als de bomenrijen langs de A2 en recreatieobjecten uit de hoogtijdagen van de Landinrichting zijn onderkent. Vervolgens zijn ook alle andere cultuurhistorische objecten en structuren in kaart gebracht, gedateerd en gewaardeerd. De kaarten zijn integraal in GIS gezet, waarbij de Groene Waardenkaart zowel input vormde voor het gemeentelijke Bomenbeleidsplan als kon worden opgenomen in de Cultuurhistorische Waardenkaart. Gedurende het proces konden de gemeentelijke projectgroep en klankbordgroep via de webkaart meekijken met de vorderingen en direct op de kaart opmerkingen plaatsen. De resultaten zijn gepresenteerd en besproken tijdens inloopavonden en met de gemeenteraad, mede aan de hand van een door ARCX vervaardigde informatiefilm.
Gemeenten Renswoude, Rhenen, Utrechtse Heuvelrug en Woudenberg
Voor de vier ‘Heuvelruggemeenten’ is een cultuurhistorische waardenkaart opgesteld, waarbij de focus lag op verzamelen en actualiseren van gegevens, publieksparticipatie en presentatie in een gebruiks- en publieksvriendelijke GIS-module. In het project werkte SB4 samen met Belfort en Arcx en Nieuwland Geo-informatie. Belfort en Arcx verzorgden de historische bebouwing en voerde daartoe een vlakdekkende veldinventarisatie uit, mede met oog op controle van het gedateerde Monumenten Inventarisatie Project (MIP) en aanvulling met panden uit de wederopbouwperiode (1940-1966).
De inhoudelijke processturing lag bij SB4, waaronder de afstemming met projectgroep en klankbordgroep, en de opzet en presentatie van twee publieksavonden in elke gemeente. Tevens droeg SB4 zorg voor de inventarisatie van historische en groene landschapselementen, zoals bijvoorbeeld houtwallen, infrastructuur, waterlopen, openbaar groen, buitenplaatsen, landgoederen en oude boskernen.
Gemeente Montfoort
Voor gemeente Montfoort aan de westzijde van de provincie Utrecht, bestaande uit de kernen Montfoort en Linschoten, is de Cultuurhistorische Waardenkaart verzorgd. In goed overleg met de ambtelijke vertegenwoordiging, wethouder en lokale deskundigen is een gedragen kaartbeeld gerealiseerd. Tijdens twee informatieavonden kwamen historische verhalen aan de orde en werd gewezen op bijzondere plekken, zoals een zeldzaam tbc-huisje in een achtertuin, het verhaal achter een gerenoveerd kerkdak en opvallende landschapsstructuren. Voor de bouwkundige expertise werd samengewerkt met bouwhistorici. De informatie was gedurende het proces in te voeren, te raadplegen en uiteindelijk gepresenteerd in een GIS.
Cultuurhistorische visie ‘Heel de Heuvelrug’
In samenwerking met vertegenwoordigers van de provincies Utrecht en Noord-Holland heeft SB4 voor het gebied van de Utrechtse Heuvelrug tussen Rhenen en Naarden een cultuurhistorische visie opgesteld. In het rapport worden de hoofdlijnen van de ontwikkelingsgeschiedenis van de heuvelrug geschetst aan de hand van drie perspectieven: Ontgonnen Land (de agrarische ontginning en occupatie), Gezond Zand (de aantrekkingskracht van het gebied op buitenplaatsen, instellingen en buitenactiviteiten), en Strategisch Verband (het militaire gebruik). De drie perspectieven zijn vervolgens beeldend uitgewerkt in thematische kaarten, deelgebieden en iconografische schema’s. De visie dient als bouwsteen voor een integrale gebiedsvisie en het gebiedsprogramma voor Heel de Heuvelrug. Daarnaast vormt het rapport een zelfstandig inspiratiedocument voor het behoud en de versterking van de cultuurhistorische en landschappelijke kwaliteiten van de Heuvelrug.
Park 1813
In 1913 nam de Oranjebond van Orde het initiatief een park te stichten om 100 jaar ‘herwonnen onafhankelijkheid’ te herdenken. De bond was een 19e-eeuws particulier initiatief met als doel armoedebestrijding en stimuleren van ‘trouw aan oranje’. Een woest heidegebied op de Lemelerberg werd met advies van landschapsarchitect P.H. Wattez en hulp van de Nederlandsche Heidemaatschappij omgevormd tot ‘Park 1813’: een parklandschap met natuurschoon, uitzichtpunten, glooiende heide met jeneverbes en bergden, inclusief een strak sterrebos met ‘gedachtenishoek’. Door lanen en bomen te vernoemen naar culturele en staatkundige grootheden werd de vaderlandse historie geëerd. Centraal in het park werd een reusachtige stenen leeuw opgericht met zijn blik richting Scheveningen, waar soeverein vorst koning Willem I in 1813 aan land kwam. Vooral na de opening in 1934 van een theehuis en betere ontsluiting voor auto’s werd de Lemelerberg een geliefd recreatiegebied.
Voor SB4 kwamen in de Cultuurhistorische waardestelling voor Park 1813 meerdere voor ons actuele onderzoeksthema’s bijeen. Naast de grote groenontwikkelingsprojecten in de crisisjaren van begin 20e eeuw en de betekenis van P.H. Wattez voor de verfraaiing van het landschap, zijn dat ook de aanleg van panoramische recreatiewegen en de rol van de kinderen van koning Willem I in de uitwisseling van cultuur en kunst tussen Nederland en Duitsland. Het onderzoek naar Park 1813 leverde in ieder geval waardevolle uitgangspunten voor herstel van het bedoelde parklandschap en inbedding van de actuele opgave voor realisatie van een heidecorridor.
Lanenonderzoek Oranjewoud & Koloniën van Weldadigheid
Iedereen kent het majestueuze beeld van imposante boomstammen die ritmisch op een rij staan. Lanen zijn veelal structuurdragers en beeldbepalend, waarbij hun functie uiteen kan lopen van imponerende entree of vergezicht op de einder tot grensmarkering van een gebied, ontginningsbasis of het vastleggen van een doorgaand wegtracé. In diverse laanprojecten die SB4 heeft uitgevoerd, is een methode ontwikkeld om vanuit de betekenis van de laan (historisch, recreatief, ecologisch, landschapsarchitectonisch, etc.) een streefbeeld voor de toekomst van laan en lanenstelsel te schetsen in de vorm van behoud en beheer, verjonging, begeleide aftakeling, opheffing of anders. Recent werd deze methode onder meer toegepast op de lanen van de gezamenlijke buitenplaatsen in beschermd dorpsgezicht Oranjewoud, voor de lanen van het Rijsterbos, de lanen in het Werelderfgoed Koloniën van Weldadigheid van Veenhuizen, Frederiksoord en Wilhelminaoord, en voor landgoed Slangenburg.
